Historia powstania EUWT
Stowarzyszenie „Euroregion Niemen” przez 25 lat działało na rzecz rozwoju współpracy przygranicznej na pograniczu Polski, Litwy, Białorusi i Obwodu Kaliningradzkiego w ramach Związku Transgranicznego „Euroregion NIEMEN-NEMUNAS-HEMAH”.
W obliczu bezprecedensowej i nieusprawiedliwionej agresji Rosji na suwerenną i niepodległą Ukrainę, wojny skutkującej tragedią i cierpieniem milionów mieszkańców Ukrainy, niestety też przy udziale Białorusi udzielającej Rosji pomocy wojskowej, Konwent Stowarzyszenia „Euroregion Niemen” nie widząc możliwości dalszej współpracy ze stroną rosyjską i białoruską w dniu 2 marca 2022 r. podjął uchwałę o opuszczeniu Związku Transgranicznego „Euroregion NIEMEN-NEMUNAS-HEMAH”.
Decyzja ta została poprzedzona konsultacjami z partnerami litewskimi. Jednocześnie strona polska i litewska w kontekście aktualnych wydarzeń potwierdziły potrzebę dalszego zacieśnienia współpracy w obszarze Euroregionu Niemen w nowej formule polsko – litewskiej. Strony postanowiły zintensyfikować prace, prowadzone od 2019 roku, dotyczące powołania Europejskiego Ugrupowania Współpracy Terytorialnej „Nemunas – Niemen” z ograniczoną odpowiedzialnością. Dotychczasowe doświadczenia wskazują, że wykorzystanie potencjału EUWT jest szansą na dalszy rozwój polsko-litewskiej współpracy terytorialnej. Jednocześnie instrument ten służyć będzie wzmacnianiu spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej. EUWT stanowi nową jakość współpracy transgranicznej i jako nowa instytucja prawa wspólnotowego ma szansę stać się jednym z narzędzi rozwoju terenów przygranicznych Polski i Litwy. Utworzenie EUWT wprowadza istotną innowację w sposobie realizacji współpracy transgranicznej na tym obszarze.
W ramach działań przygotowawczych odbyło się szereg spotkań z potencjalnymi partnerami po stronie litewskiej, w trakcie których omówiono zakres, dziedziny i formy współpracy oraz opracowano podstawowe dokumenty tj. Konwencję i Statut EUWT. Ostatecznie podjęto decyzję, że założycielami EUWT będą:
- po stronie polskiej – Stowarzyszenie „Euroregion Niemen” skupiające 29 jednostek samorządu terytorialnego różnego szczebla z obszaru województw podlaskiego i warmińsko-mazurskiego;
- Po stronie litewskiej – Samorząd Miasta Alytus.
Po założeniu EUWT przystąpienie do ugrupowania zadeklarował Samorząd Mariampola.
W kwietniu 2023 r. Miasto Alytus otrzymało zgodę Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Republiki Litewskiej na przystąpienie do EUWT Nemunas-Niemen z o.o.. W grudniu 2023 r. Stowarzyszenie „Euroregion Niemen” otrzymało zgodę Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP na utworzenie EUWT Nemunas-Niemen z o.o.
W dniu 10 marca 2023 r. odbyło się Zgromadzenie założycielskie EUWT Nemunas-Niemen z o.o., na którym nastąpiło uroczyste podpisanie Konwencji i Statutu.
EUWT Nemunas-Niemen z o.o. jest piątym EUWT zarejestrowanym w Polsce oraz pierwszym na polskiej granicy wschodniej oraz na pograniczu polsko-litewskim. Najistotniejszą cechą odróżniającą EUWT od innych podmiotów współpracy transgranicznej jest wspólnotowa osobowość prawna.